نشست روز یکشنبه (۱۲ اسفند ۱۴۰۳) به میزبانی نخست وزیر انگلیس و با حضور سران و نمایندگان حدود ۱۹ کشور اروپایی، به‌همراه اوکراین، کانادا و ترکیه برگزار شد. ولودیمیر زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین پس از یک دیدار پُرتنش با دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا در کاخ سفید، مستقیماً عازم لندن شد تا در این نشست سرنوشت‌ساز شرکت کند. هدف اعلامی اجلاس لندن، نمایش همبستگی بین‌المللی با اوکراین و بررسی راهکارهای دستیابی به صلحی عادلانه و پایدار در اوکراین عنوان شد.

نشست لندن حول چند محور اساسی مرتبط با جنگ اوکراین برگزار شد که هر یک بازتاب‌دهنده دیدگاه‌ها و دغدغه‌های کشورهای حاضر بود. مهم‌ترین این محورها عبارت بودند از، تداوم حمایت نظامی از اوکراین، تضمین‌های امنیتی بلندمدت برای کی‌یف پس از جنگ، نقش و موضع ایالات متحده در قبال آینده درگیری، و چگونگی آغاز مذاکرات صلح احتمالی با روسیه. در ادامه، ضمن تبیین هر محور، مواضع و اظهارات کلیدی رهبران کشورهای شرکت‌کننده تشریح شده است.

• نشست لندن بیش از آن‌که تصمیمات عملی فوری به‌دنبال داشته باشد، نمایش وحدت سیاسی بود. به‌رغم فضای همدلی و قول‌های مطرح‌شده، خروجی ملموسی همچون توافق مکتوب الزام‌آور یا تغییری مشخص در صحنه نبرد حاصل نشد.

ادامه حمایت نظامی و مالی از اوکراین

تمامی کشورهای اروپایی حاضر در نشست بار دیگر بر حمایت همه‌جانبه از اوکراین تأکید کردند. کی‌یر استارمر که ریاست اجلاس را بر عهده داشت صریحاً اعلام کرد که اوکراین از «حمایت کامل در سراسر انگلیس» برخوردار است و مردم و دولت انگلیس «به هر مدت که لازم باشد» در کنار اوکراین خواهند ایستاد.

همچنین رهبران حاضر توافق کردند که جریان کمک‌های نظامی به کی‌یف نباید قطع شود و باید ادامه یابد. در همین راستا، انگلیس یک بسته کمک مالی-نظامی جدید به ارزش ۲٫۲۶ میلیارد پوند برای تأمین تسلیحات اوکراین اعلام کرد.

با وجود این نمایش اتحاد، اختلاف‌نظرهایی نیز در میان اروپایی‌ها به چشم می‌خورد. برای بر اساس گزارش‌ها ویکتور اوربان نخست‌وزیر مجارستان (که در نشست غایب بود) در نامه‌ای به رئیس شورای اروپا نسبت به ادامه حمایت‌های بی‌قیدوشرط از اوکراین ابراز تردید کرده است. این امر نشان می‌دهد که گرچه جوّ کلی نشست یکشنبه حاکی از اجماع بر سر کمک به اوکراین بود، اما برخی کشورهای اروپا همچنان در پشت صحنه نسبت به تداوم و شدت این حمایت‌ها مردد هستند.

زلنسکی در لندن از همبستگی گستردهٔ اروپا قدردانی و تلاش کرد اختلافات را کم‌رنگ جلوه دهد. او حتی یک روز پس از مشاجره با ترامپ، طی پیامی در شبکه‌های اجتماعی از کمک‌های رهبران و مردم آمریکا نیز تشکر و تأکید کرد که کشورش به «صلح عادلانه و پایدار» نیاز دارد. این تأکید زلنسکی بر صلح عادلانه، حاکی از آن بود که اوکراین از حمایت‌ها استقبال می‌کند اما تن دادن به هر صلحی را روا نمی‌داند.

تضمین‌های امنیتی و نقش‌آفرینی اروپا در صلح

محور مهم بعدی، چشم‌انداز تضمین‌های امنیتی بلندمدت برای اوکراین و نقش اروپا در ساختن چارچوب صلح بود. استارمر در نشست خبری با اشاره به مقطع حساس کنونی گفت: «امروز در یک پیچ تاریخی قرار داریم… زمان حرف‌های بیشتر نیست. وقت اقدام است. زمان آن است که پیشقدم شویم، رهبری کنیم و پیرامون طرحی جدید برای صلحی عادلانه و پایدار متحد شویم». وی پیشنهاد تشکیل یک «ائتلاف خواهان صلح» متشکل از انگلیس، فرانسه، اوکراین و برخی کشورهای دیگر را مطرح کرد تا طرح صلحی را تدوین و به ایالات متحده ارائه کنند. هدف از این ابتکار آن است که اروپا با یک صدای واحد برای پایان جنگ تلاش کند و در عین حال واشنگتن را نیز متقاعد سازد که تضمین‌های امنیتی لازم به اوکراین داده شود.

در همین پیوند امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه تأکید کرد که ولادیمیر پوتین بارها توافق‌های قبلی را نقض کرده و تنها یک بازدارندگی قوی، شامل پشتوانه آمریکا می‌تواند جلوی تجاوز دوباره روسیه را بگیرد.

مکرون پیش از این در سفر خود به واشنگتن نیز ابتکار یک طرح صلح اروپایی با «تضمین‌های امنیتی مستحکم برای اوکراین» را مطرح کرده و گفته بود بسیاری از کشورهای اروپا «آماده و مایل‌اند» چنین تضمین‌هایی را ارائه دهند؛ از جمله احتمال اعزام نیروهای حافظ صلح به اوکراین پس از هر توافق صلح را منتفی ندانست. بدین ترتیب فرانسه در کنار انگلیس نقش پیشتازی در شکل‌دادن به چارچوب امنیتی پس از جنگ برای اوکراین ایفا می‌کند.

در مقابل، ایالات متحده در این نشست نماینده‌ای نداشت، اما سایه موضع واشنگتن بر مباحث کاملاً مشهود بود. همهٔ کشورهای اروپایی حاضر اذعان داشتند که هرگونه طرح صلح و سازوکار تضمین امنیتی برای اوکراین در نهایت بدون حمایت و «پشتوانه آمریکا» پایدار نخواهد بود.

تقویت بنیهٔ دفاعی اروپا و کاهش وابستگی به آمریکا

یکی دیگر از محورهای کلیدی، ضرورت تقویت توان دفاعی کشورهای اروپایی در سایهٔ تردیدها درباره تداوم حمایت آمریکا بود. اورسولا فون‌ در لاین رئیس کمیسیون اروپا در نشست لندن هشدار داد که پس از سال‌ها کم‌کاری، «اکنون بیش از هر زمان افزایش سرمایه‌گذاری دفاعی اهمیت حیاتی دارد». وی پیشنهاد کرد مقررات مالی اتحادیه اروپا تعدیل شود تا کشورهای عضو «فضای مالی بیشتری» برای افزایش بودجهٔ دفاعی داشته باشند. این اظهارات در واقع پاسخی به نگرانی از رویکرد واشنگتن بود.

ترامپ از زمان بازگشت به کاخ سفید (ژانویه ۲۰۲۵) سیاست آمریکا در قبال جنگ را دستخوش تغییر کرده و ضمن پایان دادن به انزوای مسکو، سیگنال‌هایی ارسال کرده که اروپا باید بیشتر روی پای خود بایستد. در همین پیوند، اولاف شولتس صدراعظم آلمان نیز در حاشیه نشست لندن بیان کرد که اروپا باید از هم‌اکنون به فکر قدرت نظامی اوکراین پس از جنگ باشد. او گفت «اساس همه چیز داشتن یک ارتش نیرومند است» و تأکید کرد هم‌پیمانان باید مطمئن شوند اوکراین پس از جنگ ارتشی توانمند برای دفع هرگونه تجاوز آینده دارد.

شولتس همچنین تصریح کرد که «بسیار کمک‌کننده خواهد بود اگر بمباران‌ها متوقف شود… این می‌تواند نقطه آغاز مذاکرات صلح باشد». این موضع آلمان نشان می‌دهد برلین ضمن حمایت نظامی از کی‌یف، نگاه به چشم‌انداز مذاکره را از یاد نبرده و آتش‌بس اولیه از سوی روسیه را گام نخست می‌داند.

از سوی دیگر برخی چهره‌های اروپایی حتی فراتر رفته و از لزوم استقلال عمل اروپا سخن گفتند. به عنوان نمونه فریدریش مرتس رهبر حزب حاکم آلمان اظهار داشت که باید اروپا را «گام‌به‌گام واقعاً از آمریکا مستقل کنیم». هرچند این دیدگاهِ تند در جمع‌بندی نهایی نشست بازتاب نیافت، اما بیانگر فضای کلی است که اروپا خود را در برابر «لحظه‌ای یک‌بار در نسل» برای بازتعریف نظم امنیتی خویش می‌بیند.

چشم‌انداز مذاکرات صلح و شرط مشارکت اوکراین

آخرین محور عمده، بحث درباره شرایط شروع هرگونه مذاکره صلح با روسیه و تضمین نقش‌آفرینی اوکراین در آن بود. زلنسکی و حامیانش نگرانند مبادا تحت فشار برخی قدرت‌ها، توافق صلحی بدون حضور یا رضایت اوکراین شکل بگیرد. در نشست لندن تصریح شد که «کی‌یف باید بر سر هر میز مذاکره صلح حضور داشته باشد» و سرنوشت اوکراین «بدون مشارکت اوکراین» تعیین نگردد.

استارمر و دیگر رهبران اروپایی تأکید کردند که اجازه نخواهند داد اوکراین از روند مذاکرات کنار گذاشته شود. این موضع‌گیری پس از آن صورت گرفت که دو روز پیش از اجلاس لندن، در واشنگتن مشاجره لفظی تندی میان ترامپ و زلنسکی در کاخ سفید رخ داد. در آن دیدار ترامپ با لحنی آمرانه از زلنسکی خواست برای پایان درگیری امتیاز بدهد و هشدار داد در غیراین‌صورت آمریکا ممکن است حمایت خود را قطع کند.

واکنش تند ترامپ که زلنسکی را به ناسپاسی متهم کرد شکافی کم‌سابقه بین کی‌یف و واشنگتن ایجاد کرد و بر نگرانی اروپایی‌ها افزود. در پی آن رخداد، رهبران اروپایی در لندن تلاش کردند ضمن دلجویی از زلنسکی و اعلام حمایت قاطع، پیامی نیز به واشنگتن بفرستند که اروپا گزینه تحمیل صلح ناخواسته به اوکراین را برنمی‌تابد.

در واقع، رهبران اروپا خود را در «دو راهی تاریخی» می‌بینند. از یکسو خواهان پایان هرچه سریع‌تر جنگ هستند و از سوی دیگر نمی‌خواهند صلحی تحمیلی رقم بخورد که در آن طرف به اصطلاح تجاوزگر پاداش بگیرد.

به همین دلیل بود که مکرون در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با ترامپ، یادآور شد توافق صلح نباید مبهم و صرفاً روی کاغذ باشد چرا که «اگر اروپا در برابر پوتین ضعیف عمل کند، دیگر در برابر چین هم اعتباری نخواهد داشت».

در مجموع، اوکراین با پشتوانه اروپا تأکید دارد هر طرح صلحی می‌بایست «عادلانه» باشد (یعنی تضمین کند خاک اوکراین و حاکمیتش محترم شمرده شود) و «پایدار» باشد (یعنی صرفاً آتش‌بس موقت نباشد و روسیه نتواند پس از تجدید قوا دوباره حمله کند).

نمایش وحدت سیاسی بدون خروج ملموس

در پایان نشست لندن، رهبران شرکت‌کننده بیانیه‌ای مبتنی بر حمایت قاطع از اوکراین و ادامه تلاش‌ها برای صلح صادر کردند. بر اساس توافق‌های صورت‌گرفته، چند نتیجه و گام عملی مهم اعلام شد.

نخست آن‌که کمک‌های نظامی و بشردوستانه به اوکراین تقویت خواهد شد و اروپا برای «سنگین‌تر کردن کفهٔ ترازو به نفع اوکراین» مصمم است. دوم، تصمیم گرفته شد ابتکار «ائتلاف کشورهای مایل به صلح» عملی شود و این گروه محدود (انگلیس، فرانسه، اوکراین و چند کشور اروپایی دیگر) پیش‌نویس یک طرح صلح و بستهٔ تضمین‌های امنیتی را تهیه کرده و برای جلب حمایت به ایالات متحده ارائه کنند. این طرح احتمالاً شامل آتش‌بس و عقب‌نشینی تدریجی نیروها، استقرار یک نیروی حافظ صلح اروپایی در اوکراین پس از آتش‌بس، و ارائه تضمین‌هایی چون عضویت احتمالی اوکراین در اتحادیه اروپا یا ناتو در آینده خواهد بود.

سومین دستاورد نشست، توافق ضمنی کشورهای اروپایی بر سر افزایش بودجهٔ دفاعی خود بود تا به قول استارمر اروپا «بار مسئولیت بیشتری بر دوش بگیرد» و به آمریکا نشان دهد قاره اروپا «می‌تواند از خود محافظت کند». به بیان دیگر، اروپا اعلام کرد برای تأمین امنیت خود در برابر تهدیدات روسیه آماده سرمایه‌گذاری جدی و بلندمدت در حوزه نظامی است.

چهارمین نتیجه مهم، استقبال گرم و «نمایشی» از زلنسکی بود که جنبهٔ نمادین قوی داشت؛ از آغوش گرم استارمر در بدو ورود گرفته تا دیدار ویژه زلنسکی با پادشاه انگلیس در اقامتگاه شخصی وی. این اقدامات، ضمن تقویت روحیه رئیس‌جمهور اوکراین پس از تنش‌های واشنگتن، پیامی سیاسی به کرملین مخابره کرد که اروپایی‌ها در حمایت از کی‌یف متحد و مصمم‌ هستند.

با این حال، بسیاری از ناظران و رسانه‌ها اشاره کرده‌اند که نشست لندن بیش از آن‌که تصمیمات عملی فوری به‌دنبال داشته باشد، نمایش وحدت سیاسی بود. به‌رغم فضای همدلی و قول‌های مطرح‌شده، خروجی ملموسی همچون توافق مکتوب الزام‌آور یا تغییری مشخص در صحنه نبرد حاصل نشد.

خبرگزاری‌های بین‌المللی، از جمله رویترز این اجلاس را بیشتر «نمایش اقتدار و اراده» دانستند که در آن سران غربی «حمایت خود را به‌طور قوی به نمایش گذاشتند و وعده دادند کمک بیشتری کنند»، بدون آن‌که جزئیات دقیقی از نحوه تحقق این وعده‌ها مشخص باشد.

تحلیل‌گران تأکید می‌کنند نبود نماینده‌ای از آمریکا در این گفت‌وگوها به این معناست که تضمین‌های امنیتی مورد بحث، فعلاً پشتوانه عملی واشنگتن را ندارد. اندیشکده چتم‌هاوس در ارزیابی خود تصریح کرد که اگرچه دیدارهای جداگانه استارمر و مکرون با ترامپ تا حدی جو متشنج را آرام کرد، اما «سوال فوری اوکراین و نیز مسأله دفاع اروپایی در میان‌مدت همچنان مبهم باقی مانده است».

برخی رسانه‌ها حتی پرسیده‌اند آیا نشست لندن خواهد توانست اروپا را به یک راهبرد منسجم برساند یا صرفاً به مجموعه‌ای از تعهدات سیاسی غیرالزام‌آور محدود خواهد شد. مجموعه دیدگاه‌ها نشان می‌دهد که هرچند اجلاس لندن از منظر دیپلماتیک گامی مهم در نمایش اتحاد غرب بود، اما از نظر منتقدان فاقد تصمیمات اجرایی فوری برای تغییر معادله جنگ یا تحمیل صلح به کرملین بوده است. کارشناسان یادآور شده‌اند که موفقیت طرح صلح پیشنهادی اروپا منوط به همراهی ایالات متحده و نیز پذیرش آن از سوی روسیه است؛ دو شرط دشواری که تحقق آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

در نهایت، نشست سران جهان در لندن را می‌توان تلاشی چندجانبه برای ترسیم مسیر آینده جنگ اوکراین دانست که در آن اروپا کوشید ابتکار عمل را به دست گیرد. این اجلاس از یک سو نشان داد که کشورهای اروپایی در برابر فشارهای وارده چه از سوی مسکو و چه ناشی از تزلزل موضع واشنگتن قصد عقب‌نشینی از حمایت اوکراین را ندارند.

شکل‌گیری ائتلافی از کشورهای داوطلب برای تدوین طرح صلح و ارائه آن به آمریکا، بیانگر عزم اروپا برای رهبری سیاسی در بحران اوکراین است؛ نقشی که طی دهه‌های گذشته عمدتاً بر عهده آمریکا بوده است. اما این نشست شکاف‌های موجود را نیز آشکار ساخت؛ شکاف میان رویکرد محتاطانه‌تر اروپا (مبتنی بر فرسایش تدریجی ماشین جنگی روسیه) و رویکرد عجولانه واشنگتن در دوران ترامپ (مبتنی بر تحمیل سریع توافق) و نیز شکاف درونی در خود اروپا بین حامیان سرسخت اوکراین و صداهای مخالف ادامه جنگ.

در واقع، نشست لندن نشان داد که اروپا در تلاش است تا ابتکار عمل را در بحران اوکراین به دست گیرد، اما همچنان در سایه تردیدها و وابستگی به تصمیمات واشنگتن قرار دارد. هرچند پیام این نشست بر همبستگی و حمایت قاطع از کی‌یف تأکید داشت، اما نبود یک راهکار عملی و عدم توافق بر سر گام‌های مشخص، نشان داد که مسیر پیش رو همچنان مبهم و پرچالش است. از این‌رو، سرنوشت جنگ اوکراین نه‌تنها به اراده اروپا، بلکه به مواضع آمریکا و واکنش‌های روسیه بستگی دارد؛ عواملی که همچنان معادلات این بحران را در هاله‌ای از ابهام قرار داده‌اند.